Verslaving begrijpen: van oude opvattingen tot moderne wetenschap

Voor een buitenstaander kan verslaving verbijsterend lijken. Waarom zou een gelukkige, gezonde moeder van drie kinderen stiekem wijn drinken uit een sapfles terwijl haar kinderen een dutje doen? Hoe kan een advocaat zijn carrière op het spel zetten door dronken in de rechtszaal te verschijnen, om vervolgens dezelfde fout te herhalen nadat hij zijn leven opnieuw heeft opgebouwd?

Toch komt deze strijd vaker voor dan velen beseffen. Volgens het National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (NIAAA) hadden in 2022 bijna 29,5 miljoen mensen van 12 jaar en ouder een alcoholgebruiksstoornis (AUD). Dat is ruim 1 op de 10 mensen in die leeftijdsgroep. Bovendien meldt het National Center for Drug Abuse Statistics dat tot de helft van de Amerikanen ouder dan 12 jaar minstens één keer illegale drugs heeft geprobeerd, waarbij het aantal sterfgevallen als gevolg van een overdosis drugs de afgelopen twintig jaar bijna een miljoen bedraagt.

Waarom raken zoveel mensen dan verslaafd aan stoffen die hun gezondheid schaden en zelfs fataal kunnen zijn? Auteur William S. Burroughs beschreef verslaving als iets waar je niet voor kiest; het is iets waar je in afglijdt totdat je op een dag afhankelijk wakker wordt. Hoewel het misschien voelt als een langzame drift, laat de wetenschap zien dat er onder de oppervlakte veel meer aan de hand is.

Verslaving door de eeuwen heen

Verslaving is geen modern probleem. Oude Griekse filosofen als Aristoteles en Plato debatteerden over de aard ervan, waarbij Aristoteles het een falen van wilskracht noemde ( akrasia ) en Plato waarschuwde voor de gevaren van overmatig drinken. Oude Egyptische teksten uit 4000 voor Christus vermelden zelfs kruiden die worden gebruikt om opiumverslaving te behandelen.

Tegen de 20e eeuw begon verslaving als een ziekte te worden gezien. De oorzaken, risicofactoren en mogelijke behandelingen bleven echter tientallen jaren onduidelijk.

Toen 12-stappenprogramma's hun intrede deden

De Anonieme Alcoholisten (AA), opgericht in de jaren dertig door Bill Wilson, hielp het idee van verslaving als ziekte populair te maken. AA en vergelijkbare programma's richten zich op groepsondersteuning, gedeelde ervaringen en een gestructureerd proces van twaalf stappen om mensen te helpen herstellen.

Werken 12-stappenprogramma's?

Hoewel veel mensen waarde vinden in 12-stappenprogramma's, zijn ze niet voor iedereen geschikt. Hier is een blik op de voor- en nadelen:

• Voordelen: Ze bieden gemeenschapsondersteuning en een gevoel van verbondenheid. De gestructureerde stappen bieden houvast en verantwoordelijkheid, wat motiverend kan zijn.
• Nadelen: De nadruk op een “Hogere Macht” kan onaangenaam zijn voor niet-religieuze individuen. Het programma omvat ook niet veel moderne neurowetenschappen, en de visie op AUD als een ‘allergie’ kan een alles-of-niets-mentaliteit bevorderen die niet bij iedereen past.

De wetenschap achter verslaving

De moderne wetenschap beschouwt verslaving als een hersenstoornis, en niet als een moreel of spiritueel falen. Termen als ‘alcoholisme’ zijn vervangen door ‘alcoholgebruiksstoornis’ (AUD) of ‘verslavingsstoornis’ (SUD) om dit begrip weer te geven.

Verslaving brengt veranderingen in de hersenfunctie met zich mee, vooral in het beloningssysteem. Wanneer we plezierige activiteiten ondernemen – inclusief drinken – geven de hersenen dopamine vrij, waardoor het gedrag wordt versterkt. Na verloop van tijd kan middelengebruik de hersenstructuur veranderen, waardoor het moeilijker wordt om te stoppen.

De cyclus van verslaving omvat vaak drie fasen:

• Eetbuien/intoxicatie: Het beloningssysteem van de hersenen wordt geactiveerd, wat leidt tot overmatig drinken.
• Negatief effect: Na de high dalen de dopamineniveaus, wat angst, een slecht humeur en stress veroorzaakt.
• Preoccupatie: het verlangen neemt de overhand en het rationele denken wordt aangetast, wat de weg vrijmaakt voor de volgende eetbui.

Waarom raken sommige mensen verslaafd?

Niet iedereen die drinkt, raakt verslaafd. Volgens onderzoek beïnvloeden drie belangrijke factoren het risico:

• Biologie: Genetica is verantwoordelijk voor ongeveer de helft van iemands risico op verslaving.
• Milieu: Sociale druk en genormaliseerd zwaar drinken kunnen het risico vergroten.
• Leeftijd: Vroege blootstelling aan alcohol of drugs, vooral tijdens de tienerjaren, wanneer de hersenen nog in ontwikkeling zijn, verhoogt de kans op verslaving.

Het brein in herstel

Het goede nieuws is dat de hersenen kunnen genezen. Door neuroplasticiteit – het aanpassingsvermogen van de hersenen – is herstel mogelijk. De belangrijkste wijzigingen zijn onder meer:

• Herstel van de neurotransmitterbalans
• Verbetering van het geheugen en de cognitieve functie
• Het volume van de prefrontale cortex in de loop van de tijd vergroten

Op wetenschap gebaseerde therapieën zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) kunnen de gedachten van Quietmate over alcohol helpen, waardoor nuchterheid beter beheersbaar wordt.

Op wetenschap gebaseerde alternatieven in 12 stappen

Voor degenen die de voorkeur geven aan op bewijs gebaseerde benaderingen zijn er verschillende alternatieven voor 12-stappenprogramma's beschikbaar:

• Medicatieondersteunde behandeling (MAT): Medicijnen kunnen het verlangen naar alcohol verminderen of de effecten van alcohol blokkeren.
• Therapie: CBT, dialectische gedragstherapie (DGT) en andere methoden pakken onderliggende gedachten en gedragingen aan.
• Contingency Management: Biedt prikkels om nuchter te blijven.
• Mindfulness en meditatie: helpen stress en onbedwingbare trek te beheersen.
• Neurofeedback: Traint de hersenen om zichzelf te reguleren.
• Oefening en voeding: Ondersteun de gezondheid van de hersenen en de natuurlijke dopamineproductie.

Programma's zoals Quietmate bieden wetenschappelijk onderbouwde hulpmiddelen, gemeenschapsondersteuning en persoonlijke begeleiding om mensen te helpen een gezondere relatie met alcohol op te bouwen.

Belangrijkste afhaalrestaurants

• Verslaving is een complexe hersenstoornis die wordt beïnvloed door genetica, omgeving en ontwikkeling.
• De moderne wetenschap biedt veel effectieve, op bewijs gebaseerde behandelingen die verder gaan dan de traditionele twaalfstappenprogramma’s.
• Herstel is mogelijk en de hersenen kunnen met de tijd en de juiste ondersteuning genezen.