Hiểu các chuẩn mực xã hội: Những quy tắc bất thành văn định hình cuộc sống của chúng ta

Nếu bạn đã từng cảm nhận được sức hút vô hình của xã hội - bảo bạn phải hành động như thế nào hoặc phải nói gì - thì bạn đã trải qua những chuẩn mực xã hội. Những quy tắc bất thành văn này hướng dẫn hành vi được chấp nhận trong các nhóm và xã hội. Chúng giúp chúng ta điều hướng mọi việc, từ những phép xã giao đơn giản như nói "làm ơn" và "cảm ơn" đến những tình huống phức tạp như sự năng động ở nơi làm việc hay gặp gỡ bố mẹ chồng tương lai của bạn.

Các chuẩn mực xã hội ảnh hưởng đến hầu hết mọi khía cạnh trong cuộc sống của chúng ta, ảnh hưởng đến sự tự tin, thành công và thậm chí cả thói quen uống rượu của chúng ta. Hiểu chúng có thể đặc biệt hữu ích cho những người muốn cắt giảm hoặc bỏ rượu. Hãy cùng khám phá các chuẩn mực xã hội là gì và chúng tác động đến chúng ta như thế nào.

Lịch sử các chuẩn mực xã hội

Mặc dù các chuẩn mực xã hội có vẻ rất hiện hành nhưng chúng đã tồn tại trong suốt lịch sử loài người. Chúng ta hãy cùng thực hiện một chuyến hành trình ngắn xuyên thời gian để xem họ đã định hình nền văn hóa và hành vi như thế nào.

• Thời kỳ đồ đá: Các chuẩn mực ban đầu tập trung vào sự sống còn—chia sẻ thức ăn, hợp tác trong các cuộc đi săn và bảo vệ bộ tộc. Những người vi phạm các quy tắc này có nguy cơ bị đuổi ra ngoài.
• Các nền văn minh cổ đại: Xã hội phát triển các chuẩn mực phức tạp hơn. Người Ai Cập có những nghi lễ chết phức tạp, người Hy Lạp coi trọng diễn ngôn triết học, và hệ thống đẳng cấp của Ấn Độ quyết định các vai trò xã hội.
• Thời Trung cổ: Các chuẩn mực bị ảnh hưởng nặng nề bởi nhà thờ và hệ thống phong kiến, với trang phục và cách cư xử thể hiện địa vị xã hội của một người.
• Phục hưng và Khai sáng: Những chuyển đổi hướng tới quyền tự do và quyền cá nhân đã thách thức các chuẩn mực hiện có, nhấn mạnh quyền tự quyết cá nhân và trách nhiệm cộng đồng.
• Thời đại công nghiệp cho đến ngày nay: Những thay đổi nhanh chóng về công nghệ và xã hội đã liên tục định hình lại các chuẩn mực, từ các phong trào dân quyền đến nghi thức sử dụng điện thoại thông minh hiện đại.

Trong suốt lịch sử, các chuẩn mực xã hội đã phản ánh và định hình thời đại của họ. Chúng cho thấy những gì xã hội coi trọng, sợ hãi và khao khát—và chúng luôn phát triển.

Khoa học đằng sau ảnh hưởng xã hội

Bộ não của chúng ta được cấu tạo về mặt sinh học để phù hợp. Nghiên cứu cho thấy rằng việc tuân thủ các chuẩn mực xã hội sẽ kích hoạt các trung tâm khen thưởng do dopamine điều khiển, khiến chúng ta cảm thấy dễ chịu khi đi theo đám đông.

• Quan điểm tiến hóa: Con người nguyên thủy sống sót bằng cách gắn bó với nhau. Việc tuân thủ các tiêu chuẩn của nhóm đã ngăn chặn sự cô lập và tăng khả năng tiếp cận các nguồn lực.
• Kết nối thần kinh: Hình ảnh não cho thấy sự tuân thủ sẽ kích thích các trung tâm khen thưởng, trong khi việc đi ngược lại các quy tắc sẽ kích hoạt các khu vực liên quan đến sự khó chịu.
• Tế bào thần kinh phản chiếu: Những tế bào não này hoạt động cả khi chúng ta hành động và khi chúng ta nhìn thấy người khác hành động, khiến chúng ta bắt chước những hành vi xung quanh mình một cách vô thức.
• An toàn tâm lý: Việc tuân theo các chuẩn mực làm giảm sự lo lắng và đáp ứng nhu cầu được thuộc về của chúng ta, như được xác định trong hệ thống phân cấp nhu cầu của Maslow.

Trong khi bộ não của chúng ta thúc đẩy sự tuân thủ thì sự cân bằng là điều cần thiết. Sự tuân thủ mù quáng có thể bóp nghẹt cá tính, vì vậy điều quan trọng là phải tìm ra điểm trung gian giữa việc hòa nhập và sống thật với chính mình.

Chuẩn mực xã hội: Tốt, xấu và xấu

Các chuẩn mực xã hội có thể vừa hữu ích vừa có hại. Nhận ra bản chất kép của chúng giúp chúng ta điều hướng chúng một cách có tâm hơn.

• Điều tốt: Các quy tắc cung cấp cấu trúc và khả năng dự đoán. Chúng giúp duy trì trật tự xã hội (như xếp hàng chờ), tạo điều kiện giao tiếp (thông qua cử chỉ và giao tiếp bằng mắt) và khuyến khích các hành vi tích cực (như tái chế).
• Nhược điểm: Một số chuẩn mực duy trì những khuôn mẫu dựa trên giới tính, chủng tộc hoặc xuất thân. Áp lực phải tuân thủ có thể khiến con người phải kìm nén con người thật của mình và chống lại sự thay đổi tích cực.
• Điều xấu xí: Những hành vi có hại đôi khi vẫn tồn tại vì chúng đã được bình thường hóa. Những chuẩn mực mạnh mẽ có thể tạo ra sự loại trừ, phân biệt đối xử và ngăn cản sự sáng tạo và phát triển của cá nhân.

Những hiểu biết đen tối: Thí nghiệm của Stanford và Milgram

Hai nghiên cứu tâm lý nổi tiếng tiết lộ con người có thể tiến xa đến mức nào dưới áp lực xã hội:

• Thí nghiệm nhà tù Stanford (1971): Học sinh được giao làm "lính canh" nhanh chóng trở nên ngược đãi "tù nhân", cho thấy vai trò xã hội có thể ảnh hưởng đến đạo đức cá nhân như thế nào.
• Nghiên cứu về sự vâng lời của Milgram (những năm 1960): Những người tham gia thực hiện điều mà họ tin là những cú sốc điện gây tử vong khi được hướng dẫn bởi một nhân vật có thẩm quyền, chứng tỏ sự vâng lời có thể lấn át sự phán xét đạo đức như thế nào.

Những thí nghiệm này nêu bật sức mạnh của các chuẩn mực và quyền lực xã hội, nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của tư duy phản biện và tính chính trực về mặt đạo đức.

Chuẩn mực xã hội và rượu

Rượu đã ăn sâu vào nhiều truyền thống xã hội, khiến những người lựa chọn cắt giảm hoặc bỏ rượu trở thành thách thức. Những thách thức chung bao gồm:

• Lễ kỷ niệm và truyền thống tập trung vào rượu
• Áp lực ngang hàng từ bạn bè hoặc đồng nghiệp
• Môi trường chuyên nghiệp nơi uống rượu là một phần của mạng lưới
• Cảm giác bị cô lập hoặc bị hiểu lầm

May mắn thay, thái độ đang thay đổi. Phong trào tò mò tỉnh táo, các sự kiện không uống rượu và cộng đồng hỗ trợ đang khiến việc lựa chọn một con đường khác trở nên dễ dàng hơn.

Điều hướng có ý thức về các chuẩn mực xã hội

Dưới đây là các bước thực tế để giúp bạn điều hướng các chuẩn mực xã hội một cách có ý thức:

• Luyện tập khả năng tự nhận thức: Thường xuyên kiểm tra xem hành động của bạn có phù hợp với niềm tin thực sự của bạn hay không.
• Tự giáo dục bản thân: Hiểu lý do tại sao các chuẩn mực tồn tại để đánh giá tốt hơn mức độ phù hợp của chúng với bạn.
• Tạo không gian an toàn: Nuôi dưỡng môi trường nơi mọi người có thể chân thật.
• Thách thức các chuẩn mực một cách nhân ái: Lên tiếng chống lại những chuẩn mực có hại bằng sự đồng cảm.
• Tập trung vào sự phát triển cá nhân: Xây dựng sự tự tin để chống lại áp lực xã hội không cần thiết.
• Tìm cộng đồng của bạn: Kết nối với những người cùng chí hướng, chia sẻ giá trị của bạn.
• Suy ngẫm thường xuyên: Dành thời gian để xem xét liệu lựa chọn của bạn đến từ niềm tin cá nhân hay áp lực bên ngoài.

Hiểu các chuẩn mực xã hội—đặc biệt là về rượu—cho phép bạn đưa ra những lựa chọn phù hợp với sức khỏe của mình. Khi ngày càng có nhiều người đánh giá những tiêu chuẩn này một cách có ý thức, chúng ta sẽ cùng nhau đóng góp vào môi trường xã hội lành mạnh hơn.